Mensen en rituelen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Rituelen geven betekenis aan speciale momenten in het leven. Ook kinderen hechten waarden aan rituelen. Maar wat zijn het nu eigenlijk precies, waarom zijn ze belangrijk en kun je ook nieuwe rituelen bedenken? Juf Ineke legt het uit!
Een ritueel is een reeks handelingen, die meestal in een vaste volgorde worden uitgevoerd. Vaak heeft zo'n ritueel een speciale betekenis voor mensen. Sommige rituelen zijn een beetje mysterieus, vooral als het al heel oude zijn. Maar er zijn ook hele moderne, nieuwe varianten. En het gebruik van rituelen is misschien wel belangrijker dan je in eerste instantie zou denken.
Een bekende situatie waarbij rituelen een belangrijke rol spelen, is het toetreden tot een bepaalde groep. Door het uitvoeren van een ritueel moet je aan de leden laten zien dat je bij de groep kunt en wilt horen. Denk bijvoorbeeld aan een studentenvereniging, waar je opdrachten moet uitvoeren om toegelaten te worden. Of wat dacht je van de scouting, waar je voordat je toetreedt een eed aflegt om goed te zorgen voor de natuur? Het zijn belangrijke markeringen. Niet alleen omdat je wordt opgenomen in de groep, maar ook omdat de groep hiermee aangeeft dat jij welkom bent!
Op school kom je allerlei rituelen tegen. Het vieren van verjaardagen bijvoorbeeld, dat gebeurt op iedere school volgens een vast patroon. Vaak is de stoel versierd en wordt er gezongen. Soms krijgt de jarige job een feestmuts op en meestal wordt er getrakteerd. Een ander moment waarop sommige scholen hun eigen ritueel hebben, is bij het begin van de lente. En wat dacht je van het eind van het schooljaar, of het afscheid van groep 8?
Maar ook in het dagelijkse leven zitten veel rituelen 'verstopt', zonder dat je er bij stilstaat. Bijvoorbeeld elke avond eerst de tanden poetsen en daarna het verhaaltje voor het slapen gaan. Of het uitgebreide ontbijt in het weekend? Gezellig met de hele familie aan tafel met iets extra’s, zoals lekkere verse croissantjes!
We lopen met elkaar een stille tocht als we willen laten blijken dat we ergens heel verontwaardigd of verdrietig over zijn, bijvoorbeeld als er een onschuldig iemand is vermoord. En we steken een kaarsje aan als we stil willen staan bij een speciaal iemand die veel voor ons heeft betekend.
In de traditie van veel levensbeschouwingen hebben rituelen een waardevolle plek. Zo is een belangrijk ritueel in verschillende kerken het dopen van een kindje. De baby draagt dan een mooie doopjurk en terwijl de dominee of de priester een beetje water over het hoofdje van de kleine giet, wordt uitgesproken dat het kindje wordt opgenomen in de gemeenschap. Binnen de islam wordt shahada ingefluisterd in het oor van de baby, dat is de islamitische geloofsbelijdenis. En in de hindoetempel krijg je voordat de pandit gaat spreken een mooie rode stip op je voorhoofd. Zo weet je dat je welkom bent in de tempel en dat je gezegend bent.
Kinderen zijn spirituele wezens, ze houden vaak van rituelen. Misschien niet zozeer omdat het mysterieuze hen aanspreekt, maar vooral omdat kinderen het mysterieuze meestal als iets heel normaals ervaren. Dagelijks voltrekken kinderen allerlei rituelen, zowel korte als langere. Ze ritualiseren bijvoorbeeld hun leven in hun spel, maar ook hoe ze denken dat hun toekomst eruit zal zien. Al acterend spelen ze dat uit. Rituelen zorgen voor kleine rustpuntjes in het drukke bestaan van kinderen, ze bieden structuur en houvast. En het helpt hen het leven te begrijpen!
Een viering, bijvoorbeeld rondom Kerst of Pasen, is niet zomaar een feestje. Het gaat namelijk om de ziel van de viering: die wordt gevormd door het verhaal, de symbolen en rituele handelingen die bij de viering horen. Door deze vieringen worden belangrijke levenservaringen verdiept, dat is niet perse aan een levensbeschouwing gebonden.
In de seculiere samenleving zoeken mensen constant naar manieren om belangrijke momenten in het leven op eigen wijze te vieren en verbinden daar rituelen aan. Een goed voorbeeld van zo'n modern ritueel is de gender reveal party. Tijdens een feestelijk moment maken aanstaande ouders op ludieke wijze aan familie en vrienden het geslacht bekend van hun ongeboren kindje. Rituelen zijn dus echt niet alleen iets van vroeger!
Waarden- en normenvorming bij kinderen is iets waar je als leerkracht niet omheen kunt. Een belangrijke pedagogische waarde is: respect voor de eigenheid van de ander. Welke rituelen kunnen je helpen om hier aandacht aan te besteden? Bijvoorbeeld de Nationale Complimentendag te 'vieren'. Op die manier staan kinderen echt even stil bij die eigenheid, als ze elkaar oprechte complimenten maken.
En natuurlijk een Paasviering op school! Hoe fijn is het om steeds opnieuw te mogen beginnen? De kans krijgen om het nog eens te proberen? Om het nog beter te doen, of helemaal anders? De ziel van het Paasfeest is het verhaal dat Jezus opstond uit de dood, dat betekende een heel nieuw begin. Tegelijkertijd vieren we met Pasen het begin van de lente.
In verschillende levensbeschouwingen wordt zo'n nieuw begin op eigen wijze gevierd, waarbij het doorgeven van verhalen van generatie op generatie een veelgebruikt ritueel is. Zo vertellen joodse mensen op Sederavond, de avond voor Pesach, elkaar verhalen over de slavernij en de uittocht uit Egypte. Al deze verschillende verhalen kun jij weer gebruiken bij vieringen in de klas.
Herman van Dijn (filosoof) legt in zijn boek ‘Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen’ uit waarom rituelen zo belangrijk zijn in ons leven. Zonder rituelen hebben mensen volgens hem geen natuurlijke of rationele manier om met de grote momenten in ons leven om te gaan. “Het is volkomen vanzelfsprekend dat je iets doet bij de geboorte van een kind, wanneer je een verbintenis aangaat of wanneer een geliefde sterft,” vertelt hij. Het zou ook wel heel vreemd zijn als we doodleuk zouden doorgaan met ons leven alsof er niets gebeurd is! Iedereen voelt dan aan dat er iets moet gebeuren. Maar wat dan? “Dat weten we enkel dankzij de rituelen, symbolen en ceremonieën die we van generatie op generatie doorgeven.”
Dit artikel is geïnspireerd door Theo Kersten’s Vieren op de basisschool en Herman van Dijn’s boek Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen.
Heb jij vaste rituelen met je groep? Bijvoorbeeld aan het begin van de dag? Daar ben ik heel benieuwd naar! Deel jouw ritueel, en waarom je dit zo belangrijk vindt, op onze Facebook-pagina en inspireer mij en andere vakgenoten.
Ook het Paasfeest bestaat bestaat voor veel mensen uit rituelen. Centraal staat hier: een nieuw begin. Lees hier meer over rituelen rondom een nieuw begin, met een leuke tip voor in de klas! Of bekijk mijn boekentips, met prachtige voorleesboeken over rituelen. Dit keer geef ik als bonus een filmtip.
materiaalmaker primair onderwijs en leerkracht
