Burgerschap in het onderwijs: het is en blijft een hot item. Volgens de nieuwe aankomende wet moeten scholen zich richten op de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en de mensenrechten. Maar wat is de rol van het onderwijs nou precies als het om burgerschap gaat? En hoe geef je les over de verschillende culturen en levensbeschouwingen? In de praktijk blijkt dat veel leerkrachten het lastig vinden om hier handen en voeten aan te geven.
De agenda staat vol met toetsen, de inspectie komt en door de lockdowns hebben veel leerlingen ook nog eens een flinke achterstand opgelopen. Natuurlijk is het ontzettend belangrijk dat de achterstanden weggewerkt worden. Je wilt het liefst dat je leerlingen op het juiste niveau kunnen uitstromen.
Toch is het misschien nog wel belangrijker om te werken aan de soft skills van leerlingen, zoals het ontwikkelen van zelfvertrouwen en een open mind. Het welzijn van de leerlingen moet altijd voorop staan. Het ‘waartoe’ van ons (burgerschaps-)onderwijs is namelijk gericht op stimuleren van de innerlijke motivatie van de leerlingen en de om wens actief deel te nemen aan de samenleving en hiernaar te handelen. En dus bevinden veel leerkrachten zich in een spagaat. Met dilemma’s tussen de identiteitsontwikkeling en het welzijn van de leerlingen aan de ene kant en de cognitieve vaardigheden en achterstanden aan de andere kant. Wat heb je als leerkracht nodig om aan alle wensen én eisen te kunnen voldoen?
Een tijdje terug schreef ik met een bevriende collega een opiniestuk over levensbeschouwing als apart domein, dat door een vakleerkracht gegeven zou kunnen worden. En dit idee borrelt nog steeds bij mij! Nu de wetgeving op burgerschap wordt aangescherpt, leek het me goed hier weer aandacht aan te besteden. Want ook voor burgerschap werkt deze manier heel goed!
Veel scholen lopen tegen dezelfde vragen aan, als het gaat om burgerschap. Hoe zorg je er als team bijvoorbeeld voor dat actief burgerschap en de sociale cohesie in je groep op doelgerichte en samenhangende wijze bevorderd worden? En hoe ontwikkel je de sociale en maatschappelijke competenties die leerlingen nodig hebben om deel uit te maken van en bij te dragen aan een samenleving die zo pluriform is?
Natuurlijk zal er binnen de lerarenopleiding steeds explicieter aandacht komen voor burgerschap, zodat de toekomstige leerkrachten goed beslagen ten ijs komen. Maar hoe zit het met leerkrachten die al langer voor de klas staan en zich deze competenties en vaardigheden nog niet per se eigen hebben gemaakt?
Je zou als school kunnen werken met een ‘kartrekker’. Noem het een vakleerkracht of een specialist, kortom: iemand die de boel coördineert. En dan natuurlijk het liefst vanuit zijn of haar expertise! Dit betekent niet dat het team niet meedoet, integendeel! Want je doet het uiteindelijk samen. Maar zo zorg je wel dat overige teamleden ontlast worden.
Veel zaken die georganiseerd moeten worden op school, worden vastgelegd in de normjaartaak. Dit geldt ook voor burgerschap. Dat betekent dat leerkrachten tussen het administratieve stuk van de lesgevende taken, zoals voorbereiding, toetsen en lessen nakijken, óók moeten nadenken over de vormgeving van de burgerschapslessen. Meestal doen ze dat met een werkgroep, dus gelukkig niet alleen. Maar zelfs dan blijft het soms lastig om op een goed doordachte wijze de lessen voor het hele team te bedenken, voor te bereiden en door te spreken met alle collega’s. De grote valkuil is dat er een project georganiseerd wordt waarmee ‘burgerschap’ afgevinkt kan worden, maar waarbij weinig sprake is van structuur.
Om te zorgen voor samenhang tussen vakken, een heldere leerlijn en goed passende gastlessen en/of excursies, is vaak meer tijd nodig dan je als leerkracht hebt. Dat zijn taken die een kartrekker of vakleerkracht goed op zich zou kunnen nemen. Iemand die uren beschikbaar heeft om een thema of project écht goed uit te werken, hier beleid op kan schrijven en met regelmaat terugkoppelt aan het team. Zo zorg je als school dat burgerschap een vast agendapunt wordt en dat het team geïnspireerd wordt én blijft!
Bepaalde domeinen vragen om expertise. Zo werken veel scholen met vakleerkrachten voor gym, beeldende vorming of muziek. Als leerkracht kun je niet overal even goed in zijn en heb je nu eenmaal meer of minder feeling met bepaalde vakgebieden. Sommige experts komen van buitenaf, maar soms bevinden ze zich in het eigen team en is het een bewuste keuze om bijvoorbeeld een vak als muziek door een specifieke leerkracht te laten onderwijzen. Zo zou je ook met burgerschap om kunnen gaan. Er zitten veel voordelen aan deze manier van werken, maar het vergt wel een ijzersterke planning!
Wanneer je als school voor deze ‘route van expertise’ kiest, wijs je een leerkracht burgerschap aan om het voortouw te nemen: de kartrekker met coördinerende taken. Om alles goed en helder vast te kunnen leggen, moet je in ieder geval de volgende stappen doorlopen:
Zelf werk ik op een basisschool die ook heeft gekozen voor de route van expertise. Uit ervaring kan ik zeggen dat dit heel erg goed bevalt! Zaken worden nu niet meer ondoordacht opgepakt of maar half uitgewerkt. Door op deze manier te werken, kunnen we juist de diepte in en bieden we burgerschap en sociale cohesie in samenhang én doelgericht aan. We creëren een omgeving waarin de leerlingen gestimuleerd worden om actief deel te nemen aan onze pluriforme democratische samenleving!
Benieuwd hoe het in de praktijk werkt? Lees hier mijn 'good practice'.
Ben je nog op zoek naar handvatten om gericht aan de slag te gaan met burgerschap? Gebruik dan onze praktische poster, met een 5-stappenplan om je op weg te helpen. Hang hem in de lerarenkamer of leg hem op tafel tijdens het volgende teamoverleg!
Meer weten?
Wil je burgerschapsonderwijs gestructureerd in gaan zetten bij jou op school, maar weet je nog niet helemaal hoe? Mijn collega’s en ik vertellen je graag meer en kunnen je vanuit onze expertise een heel eind op weg helpen! Bel ons (033 – 303 31 01) of stuur een mail naar info@creathlon.nl.
materiaalmaker primair onderwijs en leerkracht
